Η μάχη του Plassey
23 Ιουνίου 1757

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η Βρετανική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών άρχισε να δραστηριοποιείται εμπορικά στην Ινδία από τις αρχές του 17ου αιώνα. Το επικερδές εμπόριο μπαχαρικών στον Ινδικό Ωκεανό την έφερε σε σύγκρουση με τις άλλες δυο κυρίαρχες Εταιρίες στην περιοχή, την Ολλανδική και την Πορτογαλική. Η ήττα τον πορτογαλικών δυνάμεων στη ναυμαχία του Swally το 1612 άνοιξε το δρόμο για την ίδρυση του πρώτου εμπορικού σταθμού στο Surat στη δυτική ακτή της ινδικής υποηπείρου. Ένας δεύτερος σταθμός ιδρύθηκε στον κόλπο της Βεγγάλης στα ανατολικά το 1616. Η σύναψη εμπορικών συμφωνιών με τους ντόπιους ηγεμόνες της αυτοκρατορίας των Mughal για ανταλλαγή αγαθών οδήγησε στη δημιουργία περισσότερων εμπορικών σταθμών, με κυριότερους στο Madras το 1639, στη Βομβάη το 1668 και στη Καλκούτα το 1690.

Μετά την επικράτηση της έναντι των Πορτογάλων και Ισπανών ανταγωνιστών της στον Ινδικό Ωκεανό και στην νοτιοανατολική Ασία, η Εταιρία έπρεπε να αντιμετωπίσει την εξίσου ισχυρή Ολλανδική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών. Τις πρώτες δυο δεκαετίες του 17ου αιώνα η Ολλανδική Εταιρία ήταν η πλουσιότερη εμπορική επιχείρηση στον κόσμο με χιλιάδες υπαλλήλους και ένα στόλο 200 πλοίων. Η σύγκρουση των δυο Εταιριών ήταν αναπόφευκτη και στη διάρκεια του 17ου αιώνα ξέσπασαν τρεις άγγλο-ολλανδικοί πόλεμοι για τον έλεγχο του υπερπόντιου εμπορίου. Ο βασιλιάς της Αγγλίας Κάρολος Β' χορήγησε στην Εταιρία γύρω στο 1670 με μια σειρά διαταγμάτων το δικαίωμα εξαγοράς εδαφών, την κοπή νομισμάτων, τη σύναψη συμμαχιών, τη διατήρηση στρατού και το δικαίωμα κήρυξης πολέμου και σύναψης ειρήνης προς προάσπιση των δικών της συμφερόντων και κατ΄επέκταση του βρετανικού στέμματος. Το 1682 ξέσπασε ο πρώτος Αγγλο-ινδικός πόλεμος με αφορμή μια διαφωνία της Εταιρίας και του ντόπιου κυβερνήτη της Βεγγάλης Shaista Khan σχετικά με το εύρος των εμπορικών προνομίων των Άγγλων. Η σύγκρουση έληξε οκτώ χρόνια αργότερα με ήττα των Άγγλων και την καταβολή αποζημίωσης στον αυτοκράτορα των Mughal Aurangzeb.

Η Γαλλική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών δραστηριοποιήθηκε πολύ αργότερα στο εμπόριο του Ινδικού Ωκεανού. Οι Γάλλοι ίδρυσαν το 1674 έναν εμπορικό σταθμό στο Pondicherry της ανατολικής ακτής της Ινδίας και στο Chandernagore της Βεγγάλης το 1675 και άρχισαν να ανταγωνίζονται τους Άγγλους. Η Γαλλική Εταιρία υπέφερε από χρόνια έλλειψη κεφαλαίων, παρόλα αυτά όμως κατάφερε να αποσπάσει στη διάρκεια των επόμενων τριάντα ετών ένα μερίδιο του υπερπόντιου εμπορίου από τους Βρετανούς. Η σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας των Mughal ώθησε Βρετανούς και Γάλλους να συνάψουν πολιτικές συμφωνίες με τους ντόπιους Ινδούς ηγεμόνες για να προστατέψουν τα συμφέροντα τους και να επεκτείνουν την επιρροή τους. Οι Καρνατικοί Πόλεμοι, όπως έμειναν γνωστές οι συγκρούσεις μεταξύ Μ. Βρετανίας και Γαλλίας στην Ινδία, διήρκεσαν έως το 1763 και εντάσσονται στο πλαίσιο του αποικιακού ανταγωνισμού των δυο εθνών κατά τον 18ο αιώνα, που κορυφώθηκε με τη μάχη του Plassey το 1757.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ

ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Ο αγγλικός στρατός

Η μικρή Άγγλο-ινδική δύναμη που αντιμετώπισε το στρατό του Nawab της Βεγγάλης αριθμούσε 3.000 άντρες περίπου και διέθετε έξι πυροβόλα των 6pdr και δυο ολμοβόλα. Αποτελούνταν από το 39ο σύνταγμα πεζικού με διοικητή τον ταγματάρχη Eyre Coote, που είχε αφιχθεί στην Ινδία το 1756 ύστερα από αίτημα της Εταιρίας στην κυβέρνηση του Λονδίνου για ενίσχυση της δύναμης της και τρία συντάγματα της ίδιας της Εταιρίας, το 101ο σύνταγμα πεζικού της Βεγγάλης, το 102ο σύνταγμα πεζικού του Madras με διοικητή τον ταγματάρχη Kilpatrick και το 103ο σύνταγμα πεζικού της Βομβάης. Τα τρία αυτά συντάγματα αποτελούνταν από Ευρωπαίους στρατιώτες της Βρετανικής Εταιρίας Ανατολικών Ινδιών που ανήκαν στις φρουρές των εμπορικών σταθμών της στην Ινδία. Επιπλέον ο Κλάιβ είχε στη διάθεση του το 1ο σύνταγμα πεζικού της Βεγγάλης, που αποτελούνταν από Ινδούς οπλισμένους με μουσκέτα (οι λεγόμενοι sepoys) και διοικούνταν από Βρετανούς αξιωματικούς.

Ο στρατός του Siraj-ud-Daulah

Η δύναμη του Nawab αριθμούσε 50.000 άντρες περίπου και διέθετε 40 πυροβόλα και 10 πολεμικούς ελέφαντες. Οι 35.000 πεζοί ήταν ένα σύνολο απείθαρχων και ανεκπαίδευτων στρατιωτών, που χρησιμοποιούσαν σπαθιά, ακόντια και τόξα στον πόλεμο. Οι ιππείς του ήταν εκπαιδευμένοι και οπλισμένοι με μακριές λόγχες και σπαθιά και ντυμένοι με ολόσωμη πανοπλία. Οι πολεμικοί ελέφαντες ήταν καλυμμένοι με πανοπλία. Τα πυροβόλα του Nawab ήταν διαφόρων διαμετρημάτων και οι χειρίστες τους ήταν Γάλλοι με διοικητή τον Γάλλο αξιωματικό του πυροβολικού St. Frais. Βρίσκονταν τοποθετημένα πάνω σε μια μεγάλη ξύλινη εξέδρα σε απόσταση έξι ποδιών από το έδαφος.

Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΚΑΙ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Ο αγγλικός στρατός έφτασε στο Plassey λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 22ας Ιουνίου και στρατοπέδευσε σε ένα άλσος από δέντρα μάνγκο έξω από την πόλη δίπλα στο ποταμό Hooghly. Το άλσος είχε μήκος 730 μέτρα και πλάτος 270 μέτρα. Προστατεύονταν δε από μια τάφρο και ένα λασπώδη τοίχο. Λίγα μέτρα βορειότερα βρίσκονταν ένα κυνηγετικό περίπτερο, στο οποίο ο Ρόμπερτ Κλάιβ έστησε το αρχηγείο του. Το στρατόπεδο του Siraj-ud-Daulah βρίσκονταν σε απόσταση ενός μιλίου από τις θέσεις των Άγγλων. Η δύναμη του Nawab είχε φτάσει εκεί μια μέρα νωρίτερα. Μπροστά από το στρατόπεδο υπήρχε ένα μικρό οχυρό επανδρωμένο με ένα πυροβόλο και 270 μέτρα ανατολικότερα ένας πυκνόφυτος λόφος. Δίπλα στο ποτάμι ανάμεσα στους δυο αντιπάλους παρεμβάλλονταν μερικές τεχνητές λιμνούλες.

Το πρωί της 23ης Ιουνίου ο τεράστιος στρατός του Nawab άρχισε να κινείται προς τις θέσεις των Άγγλων. Οι Γάλλοι του St. Frais με έξι πυροβόλα έλαβαν θέσεις ανάμεσα στις τεχνητές λιμνούλες και πίσω τους παρατάχτηκαν 7.000 πεζοί και 5.000 ιππείς του πιστού στρατηγού του Siraj-ud-Daulah Mir Madan και του Diwan Mohanlal. Η υπόλοιπη δύναμη του Nawab παρατάχτηκε σε ημικύκλιο γύρω από τις αγγλικές θέσεις, απειλώντας με περικύκλωση το μικρό στρατό του Κλάιβ. Η δεξιά πτέρυγα διοικούνταν από τον Rai Durlabh, το κέντρο από τον Yar Lutuf Khan και η αριστερή πτέρυγα ανατολικά του άλσους, από τον αρχιστράτηγο του Nawab Mir Jafar. Ο Ρόμπερτ Κλάιβ παρέταξε αρχικά τους άντρες του έξω από το άλσος απέναντι από τις τεχνητές λιμνούλες. Στο κέντρο τοποθέτησε το 39ο σύνταγμα ιππικού και τα τρία συντάγματα πεζικού της Εταιρίας με τρία πυροβόλα των 6pdr εκατέρωθεν, ενώ στις δυο πτέρυγες βρίσκονταν οι sepoys. Σε απόσταση 180 μέτρων μπροστά από την αριστερή πτέρυγα, τοποθέτησε τα υπόλοιπα δυο πυροβόλα των 6pdr και δυο ολμοβόλα με σκοπό να αντιμετωπίσουν τα γαλλικά.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

Η μάχη ξεκίνησε στις 8:00 με τα γαλλικά πυροβόλα να ανοίγουν πυρ κατά των θέσεων των Άγγλων, που απάντησαν με εύστοχες βολές κατά του ινδικού πεζικού και ιππικού. Τα υπόλοιπα αγγλικά πυροβόλα έβαλαν αντιστοίχως κατά των πυροβόλων του Nawab σε ολόκληρο το μήκος της παράταξης του. Οι Άγγλοι έχοντας απώλειες δέκα Βρετανών και 20 sepoys οπισθοχώρησαν μέσα στο άλσος, αφήνοντας έξω μόνο τα προωθημένα πυροβόλα τους. Η κατάσταση δεν είχε μεταβληθεί έπειτα από τρεις ώρες κανονιοβολισμών και ο Κλάιβ συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο προκειμένου να αποφασιστεί η πορεία της σύγκρουσης. Αποφασίστηκε να πραγματοποιηθεί μια νυκτερινή επίθεση στο στρατόπεδο του Nawab. Όμως, λίγο μετά το πέρας του συμβουλίου ξέσπασε δυνατή καταιγίδα. Οι προνοητικοί Βρετανοί χρησιμοποίησαν μουσαμάδες για να προστατέψουν τα πυρομαχικά τους, σε αντίθεση με τον Nawab που είδε την πυρίτιδα του να αχρηστεύεται από την υγρασία. Όταν η καταιγίδα σταμάτησε, ο Mir Madan εξαπέλυσε μια επίθεση με το ιππικό του κατά των αγγλικών πυροβόλων, νομίζοντας ότι είχαν αχρηστευτεί από τη νεροποντή. Οι Άγγλοι με εύστοχες ομοβροντίες τραυμάτισαν θανάσιμα τον Mir Madan και προκάλεσαν πολλές απώλεις στους άντρες του, οι οποίοι υποχώρησαν στις αρχικές τους θέσεις.

Σε όλη τη διάρκεια των κανονιοβολισμών ο Siraj-ud-Daulah παρέμεινε στο αρχηγείο του. Ο απρόσμενος τραυματισμός του Mir Madan άλλαξε τα σχέδια του και έτεινε χείρα συμφιλίωσης προς τον Mir Jafar, πετώντας το τουρμπάνι του στο έδαφος και εκλιπαρώντας τον να το υπερασπιστεί. Ο Mir Jafar υποσχέθηκε να τον υποστηρίξει και ταυτόχρονα ενημέρωσε τον Ρόμπερτ Κλάιβ για το περιστατικό. Ο Rai Durlabh παρότρεινε τον Nawab να συγκεντρώσει τον στρατό του στον καταυλισμό και να επιστρέψει στο Murshidabad, αφήνοντας στους στρατηγούς του τη συνέχιση της μάχης. Ο Siraj-ud-Daulah ακολούθησε τη συμβουλή του στρατηγού του και διέταξε αμέσως τα στρατεύματα του να αποσυρθούν στον καταυλισμό, ενώ ο ίδιος πήρε το δρόμο της επιστροφής στο Murshidabad συνοδευόμενος από 2.000 ιππείς.

Ελιγμοί

Στις 14:00 οι άντρες του Nawab σταμάτησαν τις εχθροπραξίες και άρχισαν να επιστρέφουν στον καταυλισμό τους, αφήνοντας ακάλυπτο τον St. Frais στο πεδίο της μάχης. Ο ταγματάρχης Kilpatrick, επικεφαλής της αγγλικής δύναμης εκείνη τη στιγμή, αφού ο Κλάιβ ξεκουράζονταν στο κυνηγετικό περίπτερο, βλέποντας τους Ινδούς να αποχωρούν, άδραξε την ευκαιρία και διέταξε δυο λόχους του 39ου συντάγματος πεζικού και δυο πυροβόλα να προωθηθούν προς τις θέσεις των Γάλλων. Ταυτόχρονα ενημέρωσε τον Κλάιβ για αυτή την εξέλιξη. Ο Κλάιβ επέπληξε τον ταγματάρχη για την ενέργεια του και τον διέταξε να ετοιμάσει το υπόλοιπο στράτευμα για μια γενική επίθεση. Έπειτα από μια ώρα οι Άγγλοι είχαν κυριεύσει τις γαλλικές θέσεις, ενώ ο St. Frais υποχώρησε με τα πυροβόλα του στο μικρό οχυρό μπροστά από τον καταυλισμό των Ινδών και ετοιμάστηκε για τη συνέχιση της μάχης.

Καθώς οι Άγγλοι κινούνταν βόρεια προς τις τεχνητές λιμνούλες, ένα τμήμα της αριστερής πτέρυγας του στρατού του Nawab ακολουθούσε με αργό ρυθμό το υπόλοιπο στράτευμα. Μετά από μερικά λεπτά έστριψε προς τα αριστερά με κατεύθυνση το άλσος. Ο Κλάιβ νόμιζε αρχικά ότι στόχος του ήταν οι αποθήκες εφοδίων του αγγλικού στρατού και έστειλε τρεις διμοιρίες πεζικού με επικεφαλής τον λοχαγό Grant και τον υπολοχαγό Rumbold με ένα πυροβόλο για να παρακολουθήσουν την εχθρική κίνηση. Οι βολές του αγγλικού πυροβόλου σταμάτησαν την κίνηση του εχθρικού αποσπάσματος. Εντωματαξύ τα αγγλικά πυροβόλα άρχισαν να βάλλουν κατά του ινδικού καταυλισμού με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος του στρατού του Nawab να εξέλθει του στρατοπέδου. Ο Κλάιβ τότε προώθησε τη μισή δύναμη και τα πυροβόλα του προς τη μικρότερη τεχνητή λίμνη, ενώ την υπόλοιπη σε ένα λόφο 180 μέτρα αριστερά, ώστε να βάλλουν με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και να προκαλέσουν περισσότερη σύγχυση στον εχθρό. Οι άντρες του Nawab και οι Γάλλοι από το οχυρό ανταπέδωσαν τα πυρά και προκάλεσαν σοβαρές απώλειες στους Άγγλους.

Όταν ο Κλάιβ συνειδητοποίησε ότι το εχθρικό απόσπασμα ήταν οι άντρες του Mir Jafar, επικεντρώθηκε στην προσπάθεια κατάληψης του οχυρού και των λόφων στα ανατολικά του. Οι Άγγλοι εξαπέλυσαν τρεις ταυτόχρονες επιθέσεις κατά των Ινδών και κατέλαβαν το λόφο στις 16:30 με δυο λόχους γρεναδιέρων του 39ου συντάγματος πεζικού υπό τη διοίκηση του ταγματάρχη Coote. Ο ινδικός στρατός και οι Γάλλοι του St. Frais δεν προέβαλλαν σοβαρή αντίσταση και υποχώρησαν προς τον καταυλισμό τους. Στις 17:00 οι Άγγλοι ήταν κύριοι του πεδίου της μάχης και εισήλθαν στο στρατόπεδο των Ινδών που τρέπονταν πανικόβλητοι σε φυγή. Η μάχη τελείωσε. Οι απώλειες των Άγγλων ήταν 22 νεκροί και 50 τραυματίες. Οι απώλειες του στρατού του Nawab, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Κλάιβ, ήταν 500 άντρες και αξιωματικοί περίπου.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Ο Siraj-ud-Daulah έφυγε από το Murshidabad στις 24 Ιουνίου προς τα βόρεια με μια βάρκα μαζί με τη γυναίκα του και αρκετά λάφυρα. Στις 2 Ιουλίου έφτασε και κρύφτηκε σε έναν εγκατελειμένο κήπο στο Rajmahal. Αναγνωρίστηκε όμως από έναν πρώην κρατούμενο του, ο οποίος αμέσως τον κατέδωσε στον τοπικό κυβερνήτη και αδελφό του Mir Jafar. Η τελευταία πράξη του δράματος παίχτηκε από τον γιο του Mir Jafar Miran, ο οποίος δολοφόνησε τον Siraj-ud-Daulah την ίδια νύχτα. Την επόμενη ημέρα η σωρός του σύρθηκε στους δρόμους του Murshidabad και θάφτηκε στον τάφο του Alivardi Khan.

Η μάχη του Plassey ήταν η καθοριστικότερη μάχη για τον έλεγχο της ινδικής υποηπείρου από τις αποικιακές δυνάμεις του 18ου αιώνα. Ο Mir Jafar ανέβηκε στο θρόνο ως Nawab της Βεγγάλης, του Bihar και της Odisha. Η Βρετανική Εταιρία Ανατολικών Ινδιών κατάφερε να αποσπάσει σημαντικές εκχωρήσεις δικαιωμάτων γης από τον νέο Nawab και να αυξήσει τα κέρδη της από το εμπόριο των ινδικών αγαθών. Οι Άγγλοι χρησιμοποίησαν μέρος αυτών των κερδών για να αυξήσουν τη στρατιωτική παρουσία τους και να εκδιώξουν τις άλλες ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις, Γάλλους και Ολλανδούς, από τη Νότια Ασία και να επεκτείνουν την επιρροή τους.

ΧΡΗΣΙΜΟΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

Άρθρα

• Η μάχη του Plassey 1757 - Wikipedia
• Siraj-ud-Daulah

Video